Info Support: Tweederde Nederlandse bedrijven mist kader voor ethisch AI-gebruik

Het gebruik van generatieve AI-technologieën in Nederland groeit gestaag, maar bedrijven bevinden zich nog in verschillende fasen van adoptie. Uit recent onderzoek van Info Support, uitgevoerd onder 414 IT-managers in Nederland, blijkt dat een grote meerderheid van de bedrijven (68 procent) AI in enige vorm heeft geïmplementeerd. Toch blijkt dat ruim twee derde van de bedrijven (67 procent) geen formeel ethisch beleid heeft voor het gebruik van AI. Hoewel dit niet wettelijk verplicht is, wordt dit door wetten en richtlijnen sterk aangemoedigd dan wel indirect afgedwongen. Vanaf deze week is immers de AI-verordening van kracht, waar flinke boetes bij komen kijken die oplopen tot 35 miljoen euro of 7 procent van de jaaromzet.

Veel organisaties blijken verder nog in de verkennende (36 procent) of experimentele (23 procent) fase te bevinden. De beloofde voordelen van AI, zoals efficiëntieverbetering en productiviteitswinst, blijven daardoor uit. Daarnaast kampen veel bedrijven met uitdagingen zoals lage datakwaliteit (25 procent) en een gebrek aan interne expertise (22 procent). Dit onderzoek biedt inzicht in de huidige stand van zaken rond AI-adoptie en de obstakels die bedrijven moeten overwinnen om de technologie succesvol in te zetten.
 
AI-implementatie binnen Nederlandse bedrijven: waar staan we nu?
Slechts drie procent van de organisaties blijkt de technologie op grote schaal te hebben geïmplementeerd. Veel bedrijven zijn de volledige potentie van de technologie nog aan het ontdekken.

De meest voorkomende toepassingen van AI op dit moment richten zich op data-analyse (20 procent), creativiteit en inspiratie (20 procent) en klantenservice (15 procent). Desondanks staat de transformatie naar volledig AI-gedreven organisaties nog in de kinderschoenen. Zo maakt meer dan een derde van de organisaties (36 procent) nog geen gebruik van AI binnen bedrijfsprocessen. De kloof tussen kleinschalige experimenten en grootschalige implementatie is daarmee duidelijk zichtbaar.

Ethisch gebruik van AI: gebrek aan kaders en transparantie
Privacy- en ethische overwegingen, de naleving van wet- en regelgeving en datakwaliteit blijven grote obstakels voor AI-adoptie. Deze uitdagingen gaan vaak hand in hand gaan met het gebrek aan een ethisch kader, transparantie en veilige AI-praktijken:

Privacy- en ethische bezwaren:
Bijna een derde van de bedrijven (29 procent) noemt privacy en ethiek als de grootste uitdaging bij de implementatie van AI. Denk hierbij aan transparantie en bias in modellen. Het gebrek aan een ethisch kader is hierbij een belangrijke oorzaak:     
• Tweederde van de bedrijven (67 procent) heeft geen gedocumenteerd ethisch kader voor AI.
• 23 procent van de bedrijven overweegt een ethisch kader te ontwikkelen.
• Slechts een op de tien bedrijven (10 procent) heeft een formeel ethisch kader geïmplementeerd.
         
Compliance en veiligheid blijven eveneens belangrijke zorgen. Zo noemt bijna een op de drie bedrijven (28 procent) het naleven van wet- en regelgeving als de grootste uitdaging bij de implementatie van AI.

Geen volledig uitlegbare AI-modellen  
Transparantie en uitlegbaarheid van AI-modellen vormen een grote uitdaging voor veel bedrijven. Slechts een klein deel van de organisaties heeft volledig uitlegbare AI-systemen:
• Slechts 12 procent van de bedrijven beschikt over volledig uitlegbare AI-modellen.  
• Meer dan een derde van de bedrijven (33 procent) ervaart uitdagingen bij het verduidelijken of beargumenteren van complexe AI-beslissingen.
• Een op de tien bedrijven (10 procent) heeft geen enkele vorm van uitlegbare AI.

Dit gebrek aan inzicht in de werking van AI kan leiden tot problemen op het gebied van vertrouwen, compliance en besluitvorming. Het kan ook leiden tot risico's bij verantwoording en naleving van regelgeving.

Ook datakwaliteit en interne expertise blijven een uitdaging
• Bijna een kwart van de bedrijven (23 procent) noemt datakwaliteit als grootste obstakel bij AI-implementatie. Het is een blijvend probleem: ook ná de AI-implementatie heeft 18 procent van de bedrijven te maken met lage datakwaliteit. Slechte datakwaliteit belemmert de effectiviteit van AI-oplossingen en maakt het stukken moeilijker om betrouwbare inzichten uit de beschikbare data te halen.
• Een op de vijf bedrijven (22 procent) ziet een gebrek aan interne expertise als een knelpunt voor een succesvolle AI-implementatie. Voor 16 procent blijft dit een struikelblok, ook na de AI-implementatie.

Veilig gebruik van AI is vooralsnog nog geen prioriteit voor veel organisaties: 40 procent heeft geen maatregelen getroffen om AI op een veilige manier in te zetten.  
 
De kloof tussen verwachtingen en realiteit
Naast de uitdagingen op het gebied van ethisch AI-gebruik, merken bedrijven dat de beloofde voordelen van AI vaak uitblijven. Ook zijn er diverse obstakels die succesvolle implementatie van AI in de weg staan:
• Een kwart van de bedrijven (25 procent) beoordeelt de interne datakwaliteit als (zeer) laag, wat de bruikbaarheid van data voor AI belemmert.
• Meer dan een vijfde van de bedrijven (22 procent) ziet het gebrek aan interne expertise als een belangrijke uitdaging.
• Bijna een derde van de bedrijven (29 procent) heeft nog geen merkbare financiële voordelen behaald door het gebruik van AI.

Ondanks de bestaande uitdagingen blijven de verwachtingen hoog. Bijna een derde van de bedrijven (29 procent) verwacht op korte termijn voordelen zoals kostenbesparing en verhoogde omzet. De kloof tussen verwachtingen en de realiteit van AI-gebruik is duidelijk, maar er is goede hoop voor de toekomst.

Niels Naglé, Area Lead Data & AI bij Info Support, ziet dat Nederlandse bedrijven AI steeds breder inzetten. "Het onderzoek laat echter zien dat de mate van implementatie sterk verschilt, en dat de beloofde voordelen vaker dan niet uitblijven. Uitdagingen zoals datakwaliteit, ethische kaders en een gebrek aan interne expertise belemmeren de vooruitgang. Hiermee lopen veel bedrijven het risico dat ze AI-toepassingen niet alleen inefficiënt, maar ook onverantwoordelijk inzetten. Met name het opstellen van een ethisch kader, kan organisaties op de lange termijn helpen om conform regelgeving AI te ontwikkelen. We moeten een omslag maken naar een meer bewuste en verantwoordelijke aanpak van AI. Hierin moeten ethiek, verantwoordelijkheid en een duidelijke, complete strategie centraal staan. Alleen zo kan de technologie voldoen aan de verwachtingen en bijdragen aan duurzame bedrijfsresultaten en vertrouwen in AI.”

Het onderzoek is uitgevoerd onder 414 IT-managers in Nederland, die werkzaam zijn in de gezondheidszorg, overheid en publieke sector, maakindustrie, telecommunicatie, retailsector, logistieke sector en de agrifoodsector. Het onderzoek is uitgevoerd in november 2024.